လဲးကိၢ်(Lego)တၢ်မၤလိလၢအသိၣ်ပှၤ
ပှၤတဂၤစုာ်စုာ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢပှ့ၤန့ၢ် လဲးကိၢ်(Lego) ဖိသၣ်တၢ်လိာ်ကွဲ ပလးစတ့း (plastic)ကိၣ်လိၣ်ဖိ အခါ ၁၀ ဃၣ်ဃၣ် ကိးနံၣ်ဒဲး - အါန့ၢ်အကကွဲၢ်ကထိနွံဆံယဲၢ်ဘျီ(75 Billion)လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် မ့တမ့ၢ်လၢပှၤဒဲးန့း(Danish)ဖိပှၤဘှီဖိသၣ် တၢ်လိာ်ကွဲ အီလံၣ်ခဲး ခရံးစထံၣ်ယၢၣ်စၢၣ် (Ole Kirk Christiansen) အတၢ်သးစွံကတုၤဘၣ်န့ၣ်, လဲးကိၢ်ကိၢ်လိၢ်ဖိလၢ တၢ်ကဆဲးဒုးကဲထီၣ်တၢ် တမ့ၢ် ကအိၣ်နီတခါဘၣ်.
ခရံးစထံၣ်ယၢၣ်စၢၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး မၤတၢ်သပှၢ်ပှၢ် ဖဲ ကီၢ်ဒဲမး(Denmark) အဝ့ၢ်ဘ့ၤလၢ်(Billund) လၢနံၣ်အဆံအါမးအပူၤ, တချုးဒံးအမၤကဲထီၣ် “Leg Godl” လၢအခီပညီမ့ၢ် “လိာ်ကွဲဂ့ၤဂ့ၤ”န့ၣ်လီၤ. အဝဲအတၢ်မၤလီၢ် မ့ၣ်အူ အီၣ်ဟးဂီၤခံဘျီညါလီၤ. အဝဲအိၣ်ဒီးကျိၣ်စ့အတၢ်လၢာ် စီဖ့ကလ့ၤ ဒီးတူၢ်ဘၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် တၢ်ဒုးလၢ ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ပီးတၢ်လီ အတၢ်တလၢတလီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ်, ဖဲ ၁၉၄၀ နံၣ် အလီၢ်ခံတဖၣ်န့ၣ်, အဝဲမၤန့ၢ် တၢ်ထံၣ်ဘၣ်ဃး “နီၢ်ကစၢ်ဘျးစဲဃာ်ဒၣ်တၢ်” ပလးစတ့းကိၢ်လိၢ်ဖိတဖၣ်လီၤ. (ခရံးစထံၣ်ယၢၣ်စၢၣ်)သံဖဲ ၁၉၅၈…
တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်ကဒါက့ၤ
ဖဲ ၁၉၇၀ နံၣ်, သိလ့ၣ်အပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဂၤ လဲၤဟးဆူ ကီၢ်ဒဲမး (Denmark) ဒီး, သ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်လၢ ၁၉၃၉ နံၣ် ဘယူအ့း ဒယူရဲၣ် ခီဝဲ ဖ့တဲၣ် (Buick Dual Cowl Phaeton) သိလ့ၣ်တဆိန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤထံဖိကီၢ်ဖိအိၣ်ဖဲတၢ်လီၢ်အံၤ အတၢ်လီၤ. သိလ့ၣ် အဝဲန့ၣ် တဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ဒံး နီတဘျီဘၣ်အဃိ, အိၣ်ထဲအီၤတဆိလီၤ. မ့ၢ်လၢ အထံၣ်န့ၢ်တၢ်အံၤ ဘၣ်အသးဒိၣ်မးအဃိ, သိလ့ၣ်အပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဂၤအံၤ ပှ့ၤသိလ့ၣ်အဝဲန့ၣ်, ဒီးသူ အဆၢကတီၢ် ဒီး အကျိၣ်စ့လၢကမၤဂ့ၤက့ၤ သိလ့ၣ်အံၤလီၤ. မ့မ့ၢ် ခဲကနံၣ်အံၤ, သိလ့ၣ်လီၤဆီအံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါ ဒ်ကဟၣ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ် လၢအမံၤဒိၣ်ကတၢၢ်ဒီးပှၤကညီၤအစိၤကိးစိၤဒဲး ဘၣ်အသးလီၤ.
တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လၢ အိၣ်ခူသူၣ်သးတဖၣ် အိၣ်ဒီးက့ၢ်ဂီၤအကလုာ်ကလုာ်, ဒီးဖဲလံာ် ၂ ကွဲးနီၣ်တၢ်အပူၤန့ၣ် ပဖးဘၣ် တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်က့ၤ တၢ်လုၢ်ပှ့ၤဒိၣ်အဂၤတမံၤ လၢအလီၤမၢ်တ့ၢ်ဝဲလီၤ. ဖဲစီၤပၤယိၤရှံယၤ ပၢကီၢ်အံၣ်စရ့လး ၁၈ နံၣ်…
ဂံၢ်စဲၤထီလၢတၢ်အဲၣ်အပူၤ
ယလဲၤတုၤ ဖဲတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါလီၢ်, တၢ်လီၢ်လၢ ယကလဲၤအိၣ်ခိးဒီး ကွၢ်ထွဲယမိၢ်အလီၢ်, တၢ်မၤအသးဒ်ယအိၣ်ထဲတဂၤဒီး ယပျံၤတၢ်လီၤ. ယပာ်တ့ၢ် ယဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီး တၢ်လၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤယၤတဖၣ်, အိၣ်တ့ၢ်လၢယလီၢ်ခံ ယံၤန့ၢ် မံၤလာ် ၇၅၀ လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တချုးယဖီၣ်ဘၣ်ဒံး ယတၢ်ဘိၣ်အခါ, ဖရဲး(န)(Frank), ပှၤလၢအမဲာ်ပှဲၤဒီး တၢ်နံၤကမှံအါအါတဂၤ, မၤစၢၤယၤလီၤ. ဖဲယလဲၤထီၣ် တုၤဆူတၢးဃုကထၢတကထၢန့ၣ်, ယပာ်လီၤသးလၢ ယကလဲၤထံၣ် အဝဲအမါ လီၣ်ရံၣ်(Lori), လၢအဟဲကဟုကယာ်အီၤ ဖဲဖရဲး(န)ကူစါသးအခါလီၤ. နီၢ်ဒီမိၤဝၤခံဂၤ ကဲထီၣ် ဒ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢယဂီၢ် ဖဲပသန့ၤသးလၢယွၤဒီး ပာ်ဂံၢ်ပာ်ဘါတဂၤဒီးတဂၤန့ၣ်လီၤ. ပနံၤသကိး, တဲဖျါပတၢ်တူၢ်ဘၣ်သကိး, ဟီၣ်သကိး ဒီးဘါထုကဖၣ် ဒ်သိးသိးလီၤ. ပဝဲကိးဂၤ မၤဘၣ်သး ဒ်ပဘၣ် တၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲ ဘၣ်ဆၣ်, ပတၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်ဒီးယွၤ ဒီးဘၣ်ထွဲလိာ်သးကဒဲကဒဲအံၤ ဒုးကဲထီၣ်တၢ်ဂံၢ်စဲထီလၢတၢ်အဲၣ်အပူၤ ဖဲပဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါလိာ်သးတဂၤဒီးတဂၤလီၤ.
ဖဲနီၢ်ရူၤသး အးလီၤအသးလၢ အကဟုကယာ် အမံၤပှၢ်နီၢ်နၤဧမံန့ၣ်, အဝဲပာ်တ့ၢ် အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဘၣ်ဃးညီနုၢ် တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢအညီနုၢ်ဒီးအီၤလၢ အလီၢ်ခံလီၤ.…
တၢ်ဒွဲၣ်ထီၣ် ပနဲတၢၣ်တဖၣ်
အဆၢကတီၢ် မ့ၢ်မုၢ်ဃ့ၢ်လီၤကတီၢ်, ဘၣ်ဆၣ် မုၢ်န့ၣ်တအိၣ်ဖျါဘၣ်. နယူအ့ကလဲၣ် မုၢ်နံၤလၢအခံးသူ (New England's Dark Day) စးထီၣ်မၤအသးဖဲ ၁၇၈၀ နံၣ်, လါမ့ၤ ၁၉ သီ ဂီၤ ဒီးယံာ်ဝဲ နၣ်ရံၣ်အါမးလီၤ. တၢ်ခံးသူလၢအလီၤဆီအံၤ ဘၣ်ကဲထီၣ်အဂ့ၢ်ခီၣ်ထံးန့ၣ် ဖျါလီၤဂာ်လၢ အမ့ၢ်မ့ၣ်အူလုၢ်တၢ်အၢၣ်အိၣ်ကဲထီၣ်လၢ ခဲနဒၢ်(Canada)သ့ၣ်ပှၢ်မ့ၣ်အူလၢအီၣ်ရၤလီၤသး ချ့သဒံးအဃိ, ပှၤအါဂၤ ဆိကမိၣ်လၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်မုၢ်နံၤဧါ... န့ၣ်လီၤ.
ထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်ကူၣ်လိာ်တၢ်ကရၢ (Connecticut governor's council) စံန့း (Senate) အိၣ်ဖှိၣ်သကိး, ဒီးပှၤတနီၤဆိကမိၣ်ဝဲလၢ ကဆိကတီၢ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဘၣ်ဆၣ် အၣ်ဘြၣ်ဟၣ်ဒၣ်ဘဲပီး (Abraham Davenport) စံးဝဲ “ယတဘၣ်သးလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ကဘၣ်တၢ်ပျၢ်ဘၣ်. မုၢ်စံၣ်ညီၣ်အနံၤ ဟဲသုးဘူးအသးဟဲဂ့ၤ တဟဲဂ့ၤ, မ့တမ့ၢ်လၢ မုၢ်စံၣ်ညီၣ်အနံၤဘူးထီၣ်န့ၣ်, အလီၢ်တအိၣ်လၢ ပကဆိကတီၢ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဘၣ်. မ့မ့ၢ် မုၢ်စံၣ်ညီၣ်အနံၤ သုးဘူးဒီး, ယကမၤ ယမူဒါဒ်လဲၣ် ယကဃုထၢလီၤ. အဃိ, ယအဲၣ်ဒိးလၢ…
ဖဲပပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး ဒ်သိးသိး
လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ဒဲမး(Danmark)မ့ၢ်, ထံကီၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဖှံသးညီဒိၣ်ကတၢၢ်အကျါ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်, ဒ် “World Happiness Report-တၢ်ပာ်ဖျါ ဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ်တၢ်သးခု” ပာ်ဖျါဝဲအသိးလီၤ. ပှၤဒဲမးဖိတဖၣ် လဲၤခီဖျိအတၢ်ဂိၢ်ခါကတီၢ် လၢအနံၤအသီအါ ဒီးန့ၢ်ဘၣ်မုၢ်အတၢ်ကပီၤစှၤအဃိ ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သကိးအသးဒီး တံၤသကိးတဖၣ်လၢ တၢ်အီသကိး မ့တမ့ၢ် တၢ်အီၣ်သကိးတၢ်အီၣ်လီၤ. တၢ်ကတိၤလၢ အဝဲသ့ၣ်သူဝဲ လၢအတၢ်သးကလၢၢ်ဘၣ်တၢ်လၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်ဒီး တၢ်ဆၢကတီၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ် “hygge” (ဟိကါ -‘Hoo-gah’) န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ကဝီၤ စီၢ်နီၢ်ခိၣ်ယိယိတဖၣ် ဃုာ်ဒီး ပှၤလၢအဲၣ်ဘၣ်ဝဲတဖၣ်အဃိ, အဝဲသ့ၣ်အသးဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ဂံၢ်ဘါလီၤ.
ပှၤကွဲးလံာ်ဧ့ၤဘြံၤ ဟ့ၣ်ဆူၣ်သဆၣ်ထီၣ် တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး ဒ်သိးသိးန့ၣ် ဒ်ပှၤအတဝၢတခါအသိးလီၤ. အဝဲသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲလၢ မုၢ်နံၤအကီအခဲတဖၣ် ကအိၣ်ထီၣ်- အိၣ်ဒီးတၢ်တၤတဖၣ်လၢတၢ်နာ်အပူၤလီၤ. ယ့ၣ်ရှူးမၤလီၤတံၢ်တ့ၢ်လံ ကစၢ်ယွၤအတၢ်တူၢ်လိာ်ပှၤ ခီဖျိပတၢ်နာ်တၢ်အုၣ်ခီၣ်ပကစၢ်ဒၣ်ကယၢာ်, ပကကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ် တၢ်မဲာ်ဆှး, တၢ်သးဒ့ဒီ ဒီးတၢ်ထီဒုၣ်ဒါအမ့ၢ်အတီတဖၣ်လီၤ. ခီဖျိပပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး ဒ်သိးသိးန့ၣ်, ပအိၣ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်သး တဂၤဒီးတဂၤတၢ်ကဲဘျုးအဂီၢ်လီၤ. ဖဲပနီၤဟံးန့ၢ်သကိး တၢ်ဒီတံၤဒီသကိးန့ၣ်, ပသဆၣ်ထီၣ်/ထိၣ်ဂဲၤထီၣ်လိာ်သကိးသး ဆူတၢ်အဲၣ်ဒီးတၢ်မၤလၢအဂ့ၤတဖၣ်သ့ဝဲ…
